Πώς ξεκίνησαν όλα;

Έχεις σκεφτεί πως ξεκίνησε η κρίση; Η ιστορία αρχίζει να ξετυλίγεται μερικούς μήνες πριν, όταν τα πρώτα τηλεφωνήματα άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους. Στην άλλη άκρη του ακουστικού ακούγονταν απελπισμένοι χρηματιστές, κατεστραμένοι μέτοχοι και απεγνωσμένοι επιχειρηματίες. Ακούγονταν η φωνή όλων εκείνων που, μέχρι τότε, θεωρούσαν τα πάντα δεδομένα, όλων εκείνων που ζούσαν χρηματίζοντας τα πάντα και επενδύοντας στα πάντα. Εκείνων που ¨δεν το είχαν προβλέψει¨. Μήπως, όμως, τα πράγματα δεν είναι, έτσι, όπως φαίνονται;
Η δικαιολογία του απρόβλεπτου, δεν συνεχίζει να πείθει κανέναν. Τα πρώτα ανησυχητικά σημάδια είχαν γίνει ορατά πολύ καιρό πριν. Η ρευστότητα των ταμείων στις επιχειρήσεις είχε μειωθεί αισθητά, οι τράπεζες δυσκολεύοταν να δανείσουν και οι χρηματιστηριακές εταιρείες κινούνταν σε ένα επίμονο κλίμα αμφισβήτησης. Στη δύνη του κυκλώνα είχαν μπει πλέον, για τα καλά, οι κυβερνήσεις των κρατών, που είχαν καταλάβει, αφενός πως δυσκολεύονταν όλο και περισσότερο να αντιμετωπίσουν την κατάσταση και αφετέρου πως ο κόσμος είχε σταματήσει να τρώει κουτόχορτο. Ένα συνοθύλευμα οικονομικών σκανδάλων και ανεξέλεγκτων επενδύσεων, μια φούσκα, που ήταν έτοιμη να σκάσει.
Στην αρχή πολλές επιχειρήσεις ανακοίνωναν μείωση των εσόδων και πτώση της κερδοφορίας τους, ενώ άλλες, περισσότερο υποψιασμένες, πωλούσαν τις μετοχές τους σε πολύ χαμηλές τιμές προκειμένου τα χρηματικά τους διαθέσιμα να μην εκλείψουν. Όσο περνούσαν οι ημέρες, το πρόβλημα γίνονταν εντονότερο. Ήταν πλέον φανερό πως οι εξελίξεις ήταν μη αναστρέψιμες. Όταν, πλέον, η κατάσταση ξέφυγε απ΄τον έλεγχο, οι απολύσεις χιλιάδων εργαζομένων έγιναν καθημερινό φαινόμενο και η πτώχευση εκατοντάδων εταιρειών, ανά τον κόσμο, πιο έντονη από ποτέ. Κι αυτό ήταν μόνο η αρχή. Το μενού περιλάμβανε κατασχέσεις, ποινικές διώξεις, σκάνδαλα και αυτοκτονίες. Φυσικά δεν έλειψαν τα συνηθισμένα έκτακτα συμβούλια και οι διαβεβαιώσεις των πολιτικών για ένα καλύτερο αύριο. Ήταν, όμως, πολύ αργά.
Το αποτέλεσμα της κρίσης ήταν τρομακτικό. Η ανεργία, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ που δέχτηκαν το μεγαλύτερο πλήγμα, έφτασε στο υψηλότερο σημείο τα τελευταία χρόνια, ενώ η εγκληματικότητα έγινε σε πολλές περιπτώσεις, μη αντιμετωπίσημη. Κανείς όμως δεν μπορεί να πει πως δεν μπορούσαμε να το προβλέψουμε.
Ο Κομφούκιος έλεγε πως: «Σε μια χώρα που κυβερνιέται καλά, είναι ντροπή να είσαι φτωχός. Σε μια χώρα που κυβερνιέται κακά, είναι ντροπή να είσαι πλούσιος». Αυτό ακριβώς συνέβη στην περίπτωση των golden boys, των ανθρώπων, δηλαδή, του χρηματοπιστωτικού συστήματος, στα χέρια των οποίων είχε συσσωρευτεί το μεγαλύτερο μέρος του πλούτου. Δεν είναι μόνο, πως οι κυβερνήσεις ήταν δυσλειτουργικές, προωθώντας ασύμετρες ρυθμίσεις για τις κεφαλαιουχικές αγορές, αλλά ήταν φυσικό επόμενο, πως όταν οι επενδύσεις και οι αγορές αφορούσαν μόνο τους λίγους, θα οδηγούμασταν σ΄αυτό το σημείο.
Το να ψάξει κανείς τα αίτια αυτής της κρίσης δεν είναι εύκολο. Δεν μπορεί, καν, να τα κατηγοριοποιήσει με συνέπεια. Θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει πως οφείλονταν κατά κύριο λόγο στις υπερβολικές και λανθασμένες επενδύσεις, στη συγκέντρωση και τον έλεγχο του κεφαλαίου σε περιορισμένο αριθμό χρηματιστών, στα υπερεκτιμημένα κρατικά ομόλογα, όπως και στην αδυναμία των τραπεζών να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους. Η αλήθεια είναι πως όλα αυτά μαζί δημιούργησαν ένα κακό κλίμα. Η σταγόνα που ξεχύλισε το ποτήρι ήταν ο ανεξέλεγκτος φόβος που διαχέονταν σε κάθε πλευρά του πλανήτη και διαδίδονταν από άνθρωπο σε άνθρωπο. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού να προσέλθει στις τράπεζες ζητώντας να ρευστοποιήσουν τους λογαριασμούς τους από φόβο μήπως χάσουν τα χρήματά τους. Η εμπιστοσύνη είχε χαθεί. Το χρηματοπιστωτικό σύστημα είχε, πλέον, καταρρεύσει.
Παρόλα αυτά, ένα μεγάλο πρόβλημα δεν ήταν μόνο η οικονομική καταστροφή, αλλά το γεγονός πως η κρίση επηρέασε όλους τους τομείς της δημόσιας ζωής. Εκ των πραγμάτων τα χρήματα που θα δίνονταν στην παιδεία μειώθηκαν, στην υγεία το ίδιο. Οι άνθρωποι στους δρόμους ξεσηκώθηκαν και άλλοι έχασαν τα σπίτια τους. Σαν ένα σύνθετο ντόμινο που διατρέχει όλες τις χώρες και δεν μπορεί να σταματήσει.
Η ελπίδα, όμως, δεν χάνεται. Η κρίση θα περάσει, αυτό είναι σίγουρο. Έτσι συμβαίνει με την οικονομία, κάνει κύκλους. Σήμερα βρισκόμαστε σε ύφεση, αύριο σε άνοδο. Το θέμα είναι να μπορείς να τις ξεπερνάς. Σημασία έχει, οι καταστροφές που αφήνουν πίσω, να μπορούν να διορθωθούν. Η οικονομία δεν θα χρειαστεί να ξεκινήσει απ΄το μηδέν, κι αυτό οφείλεται στο ότι κάποιοι κινήθηκαν σωστά και έγκαιρα και αντιμετώπισαν την κρίση. Θα χρειαστεί όμως αρκετό διάστημα για να σταθεροποιηθεί πάλι σε υψηλό επίπεδο, επειδή κάποιοι άλλοι φέρθηκαν με τον ακριβώς αντίθετο τρόπο.
Ο τέως πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζωρτζ Μπους Τζ., σε ένα παραλήρημα ενθουσιασμού είχε πει κάποτε: «Εδώ έχουμε ένα εντυπωσιακό κοινό: τους έχοντες και τους έχοντες περισσότερα. Κάποιοι σας αποκαλούν ¨η ελίτ¨. Εγώ σας αποκαλώ ¨η βάση μου¨». Πού να ήξερε, τότε, πως σε τρεις προτάσεις θα συμπύκνωνε καλύτερα απ΄τον καθένα την πεμπτουσία της κρίσης. Πού να ήξερε, επίσης, πως ο πρώτος υπέυθυνος γι΄αυτή θα ήταν ο ίδιος. Αλλά τώρα που το ξανασκέφτομαι, το ήξερε.